BATI HUN İMPARATORLUĞU
Kuruluş Tarihi: 48
Yıkılış Tarihi: 216
Kurucusu: Panu
Başkenti: Kang – Chü, Taraz
Dili: Hun Türkçesi
Devlet Başkanı: Tanhu
Büyük Hun İmparatorluğu M.Ö. 58 yılında Çiçi Yabgu ve Ho-Han-ye kardeşler arasında Doğu ve Batı olmak üzere ikiye bölündü. Batı Hunlarını; Çiçi Yabgu, Doğu Hunlarını Ho-Han-Ye Kağan (Şenyu) yönetti. Ho-Han-Ye’nin ölümünden sonra Doğu Hunları Panu ve yeğeni Pi’nin taht kavgasına sahne oldu. M.S. 48 yılında Doğu Hunları; Kuzey ve Güney olarak ikiye ayrılmıştır. Kuzey Hunlarını Pi, Güney Hunlarını Panu yönetmiştir. Güney Hunları yani Panu’nun yönettiği bu ülke Türk Tarih literatürüne Batı Hun İmparatorluğu olarak geçmiştir. Çin egemenliği gölgesinde yönetilen bu imparatorluk Talas’ın doğusunda Çin’e kadar olan topraklara egemendi.
Çiçi Yabgu’nun yönettiği Batı Hunları ise Aral gölü, Batı Türkistan ve Karadeniz’in kuzeyine kadar olan bölüme egemen olmuştur. Göktürk İmparatorluğu’nun kurulmasıyla Avrupa’ya göç ederek Avrupa Hun İmparatorluğu’nun temelini oluşturmuşlardır.
Panu yönetimindeki Batı Hun İmparatorluğu yıkılmasıyla halefleri gittikçe Çinlileşen küçük Türk devletleri kurmuşlardır. Türk Tarih literatüründe bunlar “Hun ardılları” olarak adlandırılır. Bunlar;
Birinci Chao Hun Devleti (304-329)
İkinci Chao Hun Devleti (328-352)
Hsia Hun Devleti (407-431)
Kuzey Liang Hun Devleti (401-439)
Lov-lan Hun Devleti (442-460)
Türk Tarih literatüründe üç tane Batı Hun İmparatorluğu ismine rastlanmaktadır.
1) 16 Büyük Türk devleti içerisinde sayılan Batı Hun İmparatorluğu; Panu yönetimindeki Güney Hunları’dır.
2) Asıl Batı Hunları; Avrupa Hunlarının atalarını teşkil eden Çiçi Yabgu’nun yönettiği Batı Türkistan’ı kapsayan devlettir.
3) Avrupa Hun İmparatorluğu da Batı Hunları olarak bazı kaynaklarda anlatılmaktadır ama Avrupa Hunları demek doğru olanıdır.
Batı Hun İmparatorluğu Hükümdarları
1) Panu Yabgu (48 – 83)
2) Sanmuldutzu Yabgu (83 – 84)
3) Yuliu Yabgu (84 – 89)
4) Yuçukien Yabgu (89 – 93)
5) Ankuo Yabgu (93 – 94)
6) Tingtoşi – Suyheuti Yabgu (94 – 98)
7) Vanşiçi – Suyti Yabgu (98 – 124)
8) Vuçihu – Şihço Yabgu (124 – 127)
9) Tejoşi – Suytsieu Yabgu (127 – 140)
10) Çenieu Yabgu (140 – 143)
11) Hulanjoşi Suytsieu Yabgu (143 – 147)
12) İlingşi – Suytsieu Yabgu (147 – 172)
13) Totejoşi – Suytsieu Yabgu (172 – 177)
14) Huçing Yabgu (177 – 179)
15) Kiangkiu Yabgu (179 – 188)
16) Teçişi – Suyheu Yabgu (188 – 195)
17) Huçutsiuen Yabgu (195 – 216)
